De darm, steunpilaar van onze gezondheid

De darm, een wonderlijk orgaan

De microbiota of darmflora heeft de laatste tijd alle aandacht naar zich getrokken. Daardoor geraakten alle andere elementen van de darm in de vergeethoek: het darmslijmvlies en al zijn functies, het zenuwstelsel van de darm, de communicatie met de hersenen... Deze sterk onderling verbonden elementen zijn het voorwerp van dit themanummer.

De dunne darm: een chemische verteringsfabriek, een doorgeefluik voor de voedingsstoffen

Niet minder dan 5 m lengte om de vertering van het voedsel af te werken (na het malen in de mond en het homogeniseren in de maag, dit alles in een bad van specifieke enzymen). Bijgestaan door de enzymen uit de alvleesklier en de lever (gal) worden de grote moleculen in de voeding verder afgebroken tot kleinere elementen: nutriënten of voedingsstoffen (suikers, aminozuren, vetzuren, vitaminen, mineralen).

Daar blijft het echter niet bij: voedingsstoffen moeten worden opgenomen en dan in het bloed terechtkomen. Daarvoor bestaat een bijzondere structuur, het slijmvlies, dat opgebouwd is uit specifieke cellen, darmcellen of enterocyten. Dat slijmvlies plooit en golft, is bedekt met miljoenen kleine uitstulpingen of darmvlokken, de villi, op hun beurt bedekt met microvilli. Men noemt dit de borstelzoom. Die borstelzoom beslaat een oppervlakte van 400 m², wat overeenstemt met de oppervlakte van een basketbalveld. Dit volstaat om de nutriënten zeer doeltreffend, snel en optimaal op te nemen. Dit slijmvlies wordt voortdurend vernieuwd, de enterocyten leven tussen 2 en 6 dagen. Het is bovendien heel dun (4/100 mm).

De dunne darm: een beschermende barrière, met eenrichtingsverkeer voor bepaalde moleculen

De enterocyten zijn bovenaan (apicaal) aan elkaar gekit met eiwitten die een waterdichte aansluiting vormen en de doorgang van ongewenste stoffen beletten: toxines, allergenen, bacteriën – doorheen de ruimte tussen twee cellen om zo in de bloedsomloop terecht te komen. Deze mechanische barrière in de darm wordt aangevuld door slijmcellen. Daarbij komt nog de bescherming geboden door het immuunsysteem en de microbiota van de darm.
Zodoende wordt de integriteit van de darm door een trio gewaarborgd: slijmvlies, immuunsysteem en microbiota.

De dikke darm

De dikke darm is slechts 1,5 m lang van het begin (het caecum of blindedarm) tot het einde (rectum of endeldarm). Tussen beide bevindt zich de dikke darm of colon die de residu's of afvalstoffen naar buiten drijft. De cellen van de dikke darm bezitten een hoog gespecialiseerde borstelzoom voor de actieve heropname van water. De vertering in de dikke darm gebeurt uitsluitend door de bacteriële flora (de bacteriën zijn daar het talrijkst). Door fermentatie- en rottingsmechanismen staat deze flora in voor de afbraak van de voedselresidu's die aan de vertering zijn ontsnapt, in het bijzonder de vezels, door de productie van nuttige stoffen zoals vitaminen, vetzuren of glucose.

De buik: ons tweede stel hersenen!

Het zenuwstelsel van de darm of enteraal zenuwstelsel telt meer dan 100 miljoen neuronen – even veel als ons ruggenmerg –, een twintigtal mediatoren (dezelfde als in de hersenen) en een groot aantal verbindingen. Het bedekt de hele darm en werkt onafhankelijk, ook al is het via de nervus vagus met de hersenen verbonden .

Op die manier worden talloze boodschappen tussen beide hersenstellen uitgewisseld. Ook de microbiota neemt actief deel aan deze uitwisselingen. Welnu, chronische stress en emoties kunnen de samenstelling van de darmflora beïnvloeden door de vrijstelling van stresshormonen en neuromediatoren. Men stelt ook een wijziging vast in de neuronen van het spijsverteringsstelsel met verminderde gevoeligheid van het spijsverteringskanaal, in het bijzonder van de darm. "Het slaat op mijn darmen", "mijn darmen zijn in de knoop", zoals dat in de volksmond gezegd wordt, geven het verband tussen beide hersenstellen weer.

Wanneer de darm te veel doorlaat

Talrijke omgevingselementen kunnen een invloed hebben op de darmpermeabiliteit (men spreekt van verhoogde of hyperpermeabiliteit):

• Chronische stress;
• Onevenwichtige voeding (te industrieel, te rijk aan dierlijke eiwitten, verzadigde vetten, suiker, tekort aan vitamine D, zink…), door inwerking op de microbiota. Naargelang van het terrein kunnen ook caseïne, het eiwit uit melk- en zuivelproducten, en gluten bevorderende factoren zijn;
• Bepaalde geneesmiddelen (anti-inflammatoire middelen, antibiotica, antacida…);
• Chemische producten (endocriene verstoorders, pesticiden…);
• Zeer intensief of op zeer grote hoogte sporten.

Veel mensen stapelen vandaag deze risicofactoren op.

In dat geval vervult het darmslijmvlies zijn absorptierol niet naar behoren, met als gevolgen:

• Bij slechte opname van de aminozuren: een tekort aan essentiële neuromediatoren voor de goede werking van het zenuwstelsel;
• Bij slechte opname van de vetzuren: tekorten aan hormonen of vitamine D;
• Bij slechte opname van koolhydraten: hypoglykemie…
• Bij slechte absorptie van mineralen en oligo-elementen: verstoorde werking van de organen.

Met daarbovenop een overmatige reactie van het immuunsysteem door het doorlekken van ongewenste stoffen. Hierdoor ontstaan: intolerantiereacties, allergie, chronische ontsteking die pijn veroorzaakt, prikkelbare-darmsyndroom, auto-immuunziekten, vermoeidheid door tekorten aan oligo-elementen (dit sluit aan op de bevindingen in de studies van dr. Kousmine en dr. Seignalet).

Enkele raadgevingen om de voeding, maar ook de emoties optimaal te verteren, en een gezond darmslijmvlies in stand te houden.

1. Verbeter uw voeding om de overmaat aan fermentatie en rotting in de darmen te vermijden, die verantwoordelijk zijn voor een opgezette buik, winderigheid en opzwelling. ("Hoe gezond eten") Opteer voor kruiden en specerijen met antioxiderende eigenschappen, vol met mineralen en oligo-elementen, vooral als ze vers worden verbruikt.

2.Onderhoud of herstel het evenwicht van de darmflora door voedsel te kiezen dat rijk is aan melkzuurfermenten (zuurkool, gedesemd brood, olijven…) of aan prebiotische vezels. Zet op het menu: prei, pastinaak, peulvruchten, kool, aardpeer, witlof, banaan, appelen, peren, gedroogde vruchten…

3. Ondersteun het darmslijmvlies in zijn functies van barrière en opname van voedingsstoffen:

• door belangrijke voedingsstoffen aan te brengen:

  

• • Glutamine, die men aantreft in vlees, vis, eieren, producten uit de zee, peulvruchten, spinazie, peterselie, oliezaden (noten, hazelnoten, amandelen…)
    
    Opgelet: een dieet zonder zuivelproducten en gluten houdt het gevaar in van ontoereikende aanvoer van glutamine.
    
  • Butyraat, bron van energie voor de cellen, vooral van de dikke darm, maar ook een belangrijke factor in het behoud van gezonde darmen. Butyraat is belangrijk voor de modulatie van het immuunsysteem, de regulering van de darmbarrière, de vermindering van oxidatieve stress, de modulatie van de darmgevoeligheid*. Butyraat wordt geproduceerd door de darmbacteriën die de plantaardige vezels met prebiotische werking fermenteren.
  • Vitamine B2: aangebracht met melk, eieren, mager vlees. Ze draagt bij tot het behoud van een normaal slijmvlies, onder meer van de darm.

• door al wat het slijmvlies prikkelt te beperken of te vermijden:

• • verminder de consumptie van suiker, verzadigde vetten, rood vlees.
  • op kwetsbaar, broos terrein, verminder of vermijd potentieel allergene voedingsmiddelen zoals gluten en lactose, of stoffen die de fermentatie in de hand werken (de FODMAP's). Voer ze vervolgens geleidelijk opnieuw in volgens advies van uw therapeut.

4. Bevorder het geestelijk welzijn door in te zetten op voedingsmiddelen die de productie van "rustbrengende" neurotransmitters in de darm bevorderen:

• • serotonine (90% ervan wordt in de darm geproduceerd): banaan, avocado, biet, amandel, broccoli, vijg…
  • het angstwerende GABA door de consumptie van prebiotische vezels die de productie van butyraat verhogen, wat de toename van GABA ten goede komt.

*Butyrate: implications for intestinal function. Leonel AJ et al. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2012.